نقش آموزش سواد اطلاعاتی بر تفکر خلاق دانش‌آموزان دختر ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.30484/nastinfo.2025.3757.2324

چکیده

هدف: هدف این پژوهش بررسی تأثیر آموزش سواد اطلاعاتی بر تفکر خلاق دانش‌آموزان دختر دوره ابتدایی است. با توجه به نقش کلیدی تفکر خلاق در حل مسائل پیچیده، پرورش استقلال فکری، افزایش مهارت یادگیری و آمادگی برای زندگی در دنیای اطلاعات‌محور، پژوهش حاضر در تلاش است تا با ارائه شواهد علمی معتبر، نقش مؤثر آموزش سواد اطلاعاتی را در ارتقای توانمندی‌های شناختی و خلاقانه دانش‌آموزان تبیین کند.

روش: پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بوده است. جامعه آماری شامل دانش‌آموزان دختر پایه پنجم و ششم ابتدایی در شهر محمدیه (استان قزوین) بوده که به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شده‌اند. برای سنجش تفکر خلاق، از آزمون تصویری تفکر خلاق تورنس (فرم الف) استفاده شده است. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس و یو مان‌ویتنی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

یافته‌ها: یافته‌های این پژوهش نشان داد که آموزش سواد اطلاعاتی تأثیر بسزایی در بهبود تفکر خلاق دانش‌آموزان داشته است. بررسی نتایج نشان داد که میانگین نمرات مؤلفه‌های تفکر خلاق در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به‌طور معناداری افزایش یافته است. در مؤلفه سیالی، دانش‌آموزان گروه آزمایش توانستند ایده‌های بیشتری نسبت به قبل تولید کنند و تفکرشان گسترده‌تر و روان‌تر شد. این افزایش در گروه کنترل مشاهده نشد و حتی کاهش اندکی در برخی موارد به چشم خورد. در مؤلفه انعطاف‌پذیری، دانش‌آموزان گروه آزمایش توانستند دیدگاه‌های متنوع‌تری ارائه دهند و راه‌حل‌های مختلفی را برای یک مسئله بیابند. انعطاف‌پذیری ذهنی آنان در مواجهه با اطلاعات جدید بهبود یافت و آنان توانستند بین حوزه‌های مختلف دانش، ارتباطات معنادارتری برقرار کنند. در مقابل، گروه کنترل تغییرات ناچیزی در این مؤلفه نشان دادند. اصالت در دانش‌آموزانی که آموزش سواد اطلاعاتی دیده بودند، رشد محسوسی داشت. این دانش‌آموزان توانستند ایده‌های نوآورانه‌تری ارائه دهند که از تفکر معمولی فراتر بود. این نتایج نشان می‌دهد که آموزش سواد اطلاعاتی، علاوه بر تقویت مهارت‌های پژوهشی، می‌تواند بر جنبه‌های خلاقیت فردی نیز تأثیرگذار باشد. مؤلفه بسط نیز بهبود قابل‌توجهی را در گروه آزمایش نشان داد. این دانش‌آموزان توانستند جزئیات بیشتری به ایده‌های خود اضافه کنند، آنها را دقیق‌تر توضیح دهند و ساختار فکری منسجم‌تری برای ایده‌های خود ایجاد کنند. این پیشرفت‌ها در گروه کنترل مشاهده نشد. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس نیز تأیید کرد که آموزش سواد اطلاعاتی تأثیر معناداری بر افزایش تفکر خلاق دانش‌آموزان داشته است. مقدار اندازه اثر 0.683 نشان داد که این تأثیر بسیار قوی بوده و بخش عمده‌ای از تغییرات در تفکر خلاق ناشی از این مداخله آموزشی است.

نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که آموزش مهارت‌های سواد اطلاعاتی می‌تواند به عنوان یک راهبرد آموزشی مؤثر برای تقویت تفکر خلاق در دانش‌آموزان ابتدایی به کار گرفته شود. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود که نظام آموزشی کشور، برنامه‌های مدون‌تری برای گسترش سواد اطلاعاتی در مدارس ابتدایی تدوین و اجرا کند. از جمله راهکارهای پیشنهادی می‌توان به برگزاری دوره‌های آموزشی برای معلمان، طراحی فعالیت‌های مشارکتی و بازی‌محور در کلاس‌های درس و توسعه برنامه‌های درسی میان‌رشته‌ای اشاره کرد. آموزش سواد اطلاعاتی می‌تواند بستری مناسب برای توسعه مهارت‌های تفکر خلاق و رشد توانمندی‌های شناختی دانش‌آموزان فراهم سازد و آنها را برای مواجهه با چالش‌های پیچیده دنیای اطلاعاتی امروز آماده کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Information Literacy Instruction in Enhancing Creative Thinking Among Elementary School Girls

نویسندگان [English]

  • Sedighe Zahedi 1
  • Davoud Haseli 2
  • Mohammad Zerehsaz 2
1 MSc. Student in Information Management, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Psychology and Education, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Psychology and Education, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: The purpose of this study is to examine the impact of information literacy instruction on the creative thinking of elementary school girls. Given the pivotal role of creative thinking in solving complex problems, fostering intellectual independence, enhancing learning skills, and preparing individuals for life in an information-driven world, this research aims to provide robust empirical evidence on the effectiveness of information literacy education in strengthening students’ cognitive and creative abilities.

Method: The research follows an applied objective and employs an experimental design with a pre-test, post-test, and control group. The study sample comprises fifth- and sixth-grade female students from Mohammadieh, Qazvin Province, selected through convenience sampling. Creative thinking was assessed using the Torrance Test of Creative Thinking (Figural Form A), while information literacy was measured using Yazdani’s standardized questionnaire. Data analysis was conducted using covariance analysis (ANCOVA) and Mann-Whitney U.

Findings: The results indicate that information literacy instruction significantly enhances students' creative thinking. A comparison of pre- and post-test scores revealed a statistically significant improvement in creative thinking components among the experimental group compared to the control group. In the fluency component, students exposed to information literacy training generated more ideas with greater fluidity and coherence. Conversely, no such improvement was observed in the control group, where scores even slightly declined in some cases. For flexibility, the experimental group demonstrated an enhanced ability to consider diverse perspectives and generate multiple solutions for a given problem. Their mental adaptability in processing new information improved, enabling them to establish more meaningful connections across different domains of knowledge. In contrast, the control group exhibited minimal changes in this component. Originality also showed notable improvement among students who received information literacy instruction. These students demonstrated more innovative and novel ideas beyond conventional thinking patterns. This suggests that information literacy training not only strengthens research skills but also nurtures individual creativity. The elaboration component exhibited the most significant enhancement in the experimental group. These students were able to expand their ideas with greater detail, articulate them more precisely, and construct a more coherent thought structure. Such progress was absent in the control group. Analysis of covariance further confirmed the significant impact of information literacy instruction on creative thinking development. The effect size of 0.683 indicated a substantial influence, accounting for a major portion of the observed improvement in creative thinking.

Conclusion: The findings suggest that integrating information literacy instruction into elementary education can serve as an effective pedagogical strategy for fostering creative thinking. It is recommended that educational policymakers implement structured programs to enhance information literacy in primary schools. Proposed initiatives include teacher training workshops, interactive and game-based classroom activities, and interdisciplinary curriculum development. Information literacy instruction can provide an essential foundation for developing students' creative thinking skills and cognitive capabilities, equipping them to navigate the complexities of today’s information-driven world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Creative thinking
  • fluidity
  • flexibility
  • originality
  • elaboration
  • information literacy
  • elementary school girls
CAPTCHA Image

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 26 اردیبهشت 1404
  • تاریخ دریافت: 19 فروردین 1404
  • تاریخ بازنگری: 05 اردیبهشت 1404
  • تاریخ پذیرش: 26 اردیبهشت 1404