کانون‌ها و ویژگی‌های کتابت در خراسان بزرگ: دوره تیموریان و صفویان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ایرانشناسی. مدیر مرکز اسناد پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن

2 استادیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

چکیده

هدف: شناخت کانون‌ها و آداب کتابت نسخه‌های خطی خراسان بزرگ در دوره‌های تیموری و صفوی که از مهم‌ترین کانون های کتابت و استنساخ در ادوار مختلف تاریخی ایران است.
روش‌شناسی: به‌روش سندی کتابخانه‌ای و  نسخه‌پژوهی، انجامه (رقم کاتب)45000 نسخه خطی فهرست‌شده در کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه‌هایی که محل و تاریخ کتابت آنها در خراسان بزرگ و در دوره‌های تیموری و صفوی بود شناسایی شد که شامل 44 نسخه خطی گردید. سپس براساس هدف و محل کانون‌های کتابت و استنساخ خراسان بزرگ ویژگی‌های مربوطه مورد بررسی قرار گرفت.
یافته‌ها: از میان جامعه مورد بررسی تعداد 28 نسخه (64%) مربوط به کانون دانشمندان، همچنین 10 نسخه (23%) مربوط به کانون دیوانی، و 6 نسخه (13%) مربوط به کانون وراقان بود. در کانون دانشمندان حاشیه‌نویسی 89% و تصحیح92%؛ در کانون دیوانی زیبانویسی 90% و کیفیت خط (عالی و ممتاز) 70% و تزیینات 80%؛ و در کانون وراقان زیبانویسی 67%، کیفیت خط (خوش) 67%، و غلط املایی 100% دیده شده است.
نتیجه‌گیری: با مطالعه ویژگی‌ها و آداب کتابت هر کانون می‌توان به اهداف، علل شکل‌گیری، و محل کتابت نسخ پی برد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Hubs and Features of Inscription in Khorasan: Timurid and Safavid Eras

نویسندگان [English]

  • V. Tavassoli 1
  • H. Azimi 2
1
2
چکیده [English]

Purpose: To recognize hubs and manners of inscription during Timurid and Safavid eras in Khorasan which is the most important hub for inscription and transcription throughout different historical eras in Iran.
Methodology: Desk and manuscript research. 45000 colophon (the scribe) of manuscripts being catalogued in Astan Quds Razavi library were searched, 44 of which have been written in Khorasan and during Timurid and Safavid eras. The selected manuscripts were analysed based on their inscription hubs and features.
Results: Twenty-eight 28 (64%) manuscripts were related to scholars’ hubs, 10 (23%) to ministerial and 6 (13%) to binding hubs. In scholar hub, writing annotation (89%) and correction (92%) are seen; in ministerial hub, calligraphy (90%) and handwriting quality (supreme and excellent) (70%) and ornaments (80%); and in binding hub, calligraphy (67%) and handwriting quality (good) (67%) and misspelling (100%) are seen.
Conclusion: Studying inscription characteristics of each hub helps in discovering goals and reasons for writing and the location of each manuscript.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transcription hubs
  • Timurid era
  • Safavid era
  • Khorasan
  • manuscript
  • Inscription
  • History
  • Transcription

مراجع

افشار، ایرج (1347). نسخه خطی مظهر فکر و هنر ایرانی. هنر و مردم، 7 (73)، 4-7.
بشری، جواد (1390). آراستن آغاز و انجام دستنویس به خط مؤلف. نامه بهارستان، 12 (18و19)، 93-100.
پسندیده، محمود (1385). حوزه علمیه خراسان (ج 1، محمد واعظ‌زاده خراسانی، مقدمه‌نویس). مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
خواجگی اصفهانی، محمد معصوم (1368). خلاصه السیر تاریخ روزگار شاه صفی صفوی ( ایرج افشار، مصحح). تهران: علمی.
خواندمیر، غیاث‌الدین ‌بن ‌همام‌الدین (1324). رجال کتاب حبیب السیر: از حمله مغول تا مرگ شاه اسماعیل (عبدالحسین نوایی، گردآورنده). تهران: شرکت سهامی چاپ.
خواندمیر، غیاث‌الدین ‌بن ‌همام‌الدین (1333). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر (ج3، جلال‌الدین همایی، مقدمه‌نویس و محمد دبیر سیاقی، مصحح). تهران: خیام.
خواندمیر، غیاث‌الدین ‌بن ‌همام‌الدین (1378). مکارم الاخلاق: شرح احوال و زندگانی امیرعلی شیرنوایی (محمداکبر عشیق، مصحح). تهران: آینه میراث.
دولتشاه، دولتشاه بن بختیشاه (1366). تذکره الشعراء (محمد رمضانی، مترجم). تهران: پدیده.
زمچی اسفزاری، معین‌الدین محمد (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات (محمد کاظم امام، مصحح، حواشی و تعلیقات). تهران: دانشگاه تهران.
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1342). مطلع سعدین و مجمع بحرین. تصحیح محمد شفیع. لاهور: ستاره.
صفا، ذبیح الله (1364). تاریخ ادبیات در ایران (ج ۴). تهران: فردوسی.
فدائی، غلامرضا (1386).  آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب (فارسی و عربی). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
قمی، عباس (1358ق.). الکنی و الالقاب (ج1). [نجف]: صیدامطبعه العرفان.
مایل هروی، نجیب (1369). نقد و تصحیح متون. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی.
مایل هروی، نجیب (1372). کتاب آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی.
مایل هروی، نجیب (1380). تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
متواری سورکی، پروین (1384). خزائن مکتوب: از وقف کتاب تا کتابخانه های وقفی. تهران: پیام‌رسان.
ناصری داوودی، عبدالجید (1378). تشیع در خراسان، عهد تیموریان. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
نجیب اوغلو، گل رو (1389). هندسه و تزیین در معماری اسلامی: طومار توپقاپی  (مهرداد قیومی بیدهندی، مترجم). تهران: انتشارات روزنه.
وفادار مرادی، محمد (1380). آیین کتابت در نسخه های خطی قرن 7تا 9ه.ق.در کتابخانه آستان قدس رضوی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 4 (2)، 71-80.
ارسال نظر درباره این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 آذر 1395
  • تاریخ پذیرش: 02 آذر 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار