مرور نظام‌مند پژوهش‌ها در حوزۀ سواد مدیریت داده‌های پژوهشی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد علم اطلاعات و دانش شناسی، گروه علوم ارتباطات و دانش‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار علم اطلاعات و دانش شناسی، گروه علوم ارتباطات و دانش شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.30484/nastinfo.2024.3436.2221

چکیده

هدف: مدیریت داده‌های پژوهشی مجموعه‌­ای از فعّالیت‌­های مربوط به ذخیره‌سازی، دسترسی و حفظ داده‌­های تولید شده‌است که مزایایی همچون حفظ یکپارچگی و تکرار تحقیق، افزایش امنیت داده‌­ها و کاهش خطر از دست دادن داده‌­ها و اجرای تحقیقات باکیفیت را تقویت می‌­کند. کسب دانش و مهارت­‌های مربوط به مدیریت داده‌­های پژوهشی باعث ایجاد فرصت‌های شغلی بسیاری برای متخصصان اطّلاعات می‌­شود و پژوهشگران را در اجرای خواسته‌های خود یاری می‌­رساند. در همین راستا این پژوهش با هدف شناسایی وضعیت پژوهش‌­ها در حوزۀ سواد مدیریت داده‌های پژوهشی صورت گرفته‌است.
روش­: پژوهش حاضر از نوع مروری نظام­‌مند با رویکرد کیفی بود که به جمع‌آوری مطالعات انجام‌شده در موضوعی خاص پرداخته­‌است و اطّلاعات حاصل را طبق اصول معین و نظام‌یافته‌ای بررسی و بازنگری­‌شده و نتایج حاصل از آن را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده­‌است، به‌طور ملموس‌تر نمای جامعی از مطالعات مرتبط در یک حوزۀ موضوعی خاص را در اختیار محقّقان قرار داده‌­است. بدین منظور، پژوهش‌­های مرتبط با چند مرحله جست‌وجو در پایگاه­‌های اطّلاعاتی بین­‌المللی و داخلی با در نظر گرفتن محدوده زمانی، آثار لاتین بین سال­های 2012 تا 2022 میلادی و آثار فارسی بین سال­‌های 1391 تا 1401 شمسی مورد جستجو قرار گرفته‌است. درمجموع، 50 اثر مرتبط با موضوع سواد مدیریت داده‌­های پژوهشی، اعم از مقاله پژوهشی نشریات، اجلاس‌ها و پایان‌نامه‌ها مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.
یافته‌­ها: مدیریت داده‌های پژوهشی یکی از شاخه‌های نوظهور در علم است و هدف اصلی این حوزۀ نوین کمک به پژوهشگران، اساتید و دانشجویان در فرآیند تدوین پژوهش از آغاز تا پایان است. مروری بر مطالعات نشان داد که تعداد 50 پژوهش داخلی و خارجی به مسئلۀ سواد مدیریت داده­های پژوهشی و عناصر مرتبط به آن پرداخته­‌اند. پژوهش‌­ها در 5 محور اصلی بوده­اند که شامل: 1. زیرساخت­‌های مدیریت داده‌­های پژوهشی، 2. اشتراک‌گذاری داده‌­های پژوهشی 3. سواد داده و سواد مدیریت داده‌­های پژوهشی، 4. آموزش مدیریت داده­‌های پژوهشی و 5. مهارت‌­های مدیریت دادۀ پژوهشی در این حوزۀ موضوعی است.
نتیجه­‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد پژوهش‌­ها درزمینة اشتراک‌گذاری داده‌­های پژوهشی نسبت به سایر موضوعات مرتبط بیشتر موردبررسی قرار گرفته‌است. پژوهش‌­های مربوط به سواد مدیریت داده­‌های پژوهشی به‌خصوص در ایران بسیار محدود است و جهت افزایش سطح سواد مدیریت داده­‌های پژوهشی نیازمند تلاش بسیار از طرف دانشگاه‌­ها و مؤسسات آموزش عالی است. همچنین با توجه به پژوهش‌­های صورت گرفته در خارج از ایران، کسب مهارت‌های مرتبط با سواد مدیریت داده‌­های پژوهشی، به افراد کمک می­‌کند تا در پیشبرد اهداف این حوزۀ موضوعی باارزش تلاش بیشتر کرده و شروع به تحول در سازو­کار مدیریت داده‌­های خود داشته باشند. همچنین توصیه می‌شود از آموزش و ارتقا سواد دانشجویان از ابتدای شروع تحصیل در برنامه‌­های درسی مقاطع مختلف بهره‌­مند شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Systematic Review of Researches in the Field of Research Data of Management Literacy

نویسندگان [English]

  • Mozhgan Oroji 1
  • Nadjla Hariri 2
  • Fahimeh Babalhavaeji 3
1 Ph.D. Student in Knowledge and Information Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor of Knowledge and Information Science, Department of Communication and Knowledge Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Associate Professor of Knowledge and Information Science, Department of Communication and Knowledge Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: Research data management is a set of activities related to the storage, access, and preservation of generated data which includes benefits such as maintaining the integrity and replication of research, increasing data security leading to risk of data loss, and enhancing the implementation of quality research. Acquiring knowledge and skills related to research data management creates many job opportunities for information professionals and helps researchers to fulfill their demands. In this regard, this research aimed to identify the state of research in the field of research data of management literacy.
Methods: The current research was a systematic review with qualitative approach, which is devoted to collecting the studies conducted on a specific subject, examined and revised the resulting information according to certain systematic principles, and presented the results for analysis. More concretely a comprehensive view of related studies and providing researchers with a specific subject area for this purpose, researches related to several stages of searching in international and domestic databases, considering the time range, foreign books and articles between 2012 and 2022 AD and Persian between 1391 and 1401 AD. Fifty works related to the topic of research data of management literacy were searched from research articles of publications, conferences, and dissertations.
Findings: Research data management is one of the emerging branches of science and the main goal of this new field is to help researchers, professors, and students in planning from start to finish. A review of the studies showed that 50 domestic and foreign researchers have addressed the issue of research data of management literacy and related elements. Research has been in 5 main axes, which include: 1. Research data management infrastructure, 2. Research data sharing, 3. Data literacy and research data management literacy, 4. Research data management training. Research, and 5. Research management skills in this field.
Conclusion: The results of this research showed that research in the field of research data segmentation has been investigated more than other related topics, but the research related to research data management literacy is very limited, especially in Iran. Increasing the level of research data of management literacy requires a lot of effort from universities and higher education institutions. In addition, according to the research conducted outside of Iran, business skills related to research data of management literacy will help people to work harder in advancing the goals of this valuable topic and start to transform the management mechanism. Having their data, they also benefit from teaching and improving students' literacy from the beginning of their studies in the curriculum of different levels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Research Data Management
  • Data Literacy
  • Research Data of Management Literacy
  • Systematic Review

مراجع

افخمی، رضا (1389). مدیریت چرخه تولید تا مصرف داده‌های پژوهشی: چالش‌ها و فرصت‌ها، همایش ملی مدیریت پژوهش و فناوری. https://civilica.com/doc/620479
سلیمانی ده دیوان، آمنه (1398). ارائه چارچوب استفاده مجدد از داده‌­های پژوهشی با استفاده از مدل توسعه پویای سازمان ملل (UNDP). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران.
سلیمانی، ناهید، منصوری، علی، شعبانی، احمد و سیادت، سیدعلی (1401). شناسایی مؤلفه‌های مدیریت داده­های پژوهش در کتابخانه‌های دانشگاهی. مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 33(1)، 20-27.
صراف زاده، مریم (1394). مدیریت کلان داده‌­های پژوهشی: نقشی نوین برای کتابخانه‌های دانشگاهی. نقد کتاب اطلاع‌رسانی و ارتباطات، 2 (6)، 265 – 274.
رسولی آزاد، محمدرحیم، قهنویه، حسن، باب الحوائجی، فهیمه و حریری، نجلا (1400). پرکاربردترین مؤلفه‌­های مدیریت داده­های پژوهشی (مورد پژوهی: کتابداران کتابخانه‌­های دانشگاهی علوم پزشکی قطب 7 کشور). دانش‌­شناسی، 14 (55)، 107-120.
عروجی، مژگان، علی محمدی، داریوش و آخشیک، سمیه سادات. (1398). ظرفیت برنامه‌های درسی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی برای تصدی فرصت‌های شغلی مدیریت داده‌های پژوهشی. مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات (مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات)، 30(1 (پیاپی 117))، 58-83.
عصاره، فریده، سام، شهلا و غایبی، امیر (1400). شناسایی ابعاد توسعه خدمات مدیریت داده‌های پژوهشی در مراکز علمی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 24 (2)، 85-111.
میرمحمدی، مجید (1390، 1 مهر). مفهوم سواد اطلاعاتی و جامعه اطلاعاتی. وبلاگ مقالات کتابداری و اطلاع‌رسانی (ابهر) http://mlibrarianship.blogfa.com/post/9
وزیری، اسماعیل، نقشینه، نادر و نوروزی چاکلی، عبدالرضا (1397). اشتراک‌گذاری داده‌­های پژوهشی: یک مطالعه علم‌سنجی. فصلنامه دانشگاه شاهد، 4 (1)، 1-16.
Adika, O. F. & Kwanya, T. (2020). Research data management literacy amongst lecturers at Strathmore University, Kenya. Library Management, 41(6-7), 447-466.
Afkhami, R. (2010). Management of Production to consume cycle of Research Data: Challenges and Opportunities. National Conference on Research and Technology Management, Tehran: Imam Sadiq University. [In Persian] Doi: 10.30481/lis.2020.225614.1699
Andrikopoulou, A., Rowley, J. & Walton, G. (2021). Research Data Management (RDM) and the evolving identity of academic libraries and librarians: a literature review. New Review of Academic Librarianship. 28(4), 349-365. doi.org/10.1080/13614533.2021.1964549
Ashiq, M., Usmani, M. H. & Naeem, M. (2022). A systematic literature review on research data management practices and services. Management practices and services,71 (8/9), 649-671. DOI: 10.1108/GKMC-07-2020-0103
Bardyn, T. P., Patridge, E. F., Moore, M. T. &Koh, J. J. (2018). Health Sciences Libraries Advancing Collaborative Clinical Research Data Management in Universities. Journal of eScience Librarianship, 7 (2), e1130. Doi: 10.7191/jeslib.2018.1130
Berman, E. (2017). An exploratory sequential mixed methods approach to understanding researchers’ data management practices at UVM: Integrated Findings to Develop Research Data Services. Journal of escience librarianship, 6(1), e1104. https://doi.org/10.7191/jeslib.2017.1104
Carlson, J., Fosmire, M. & Miller, C. C. (2011). Determining data information literacy needs a study of students and research faculty. portal: Libraries and the Academy, 11(2), 629-657. Doi: 10.1353/pla.2011.0022
Carlson, J., Nelson, M. S., Johnston, L. R., & Koshoffer, A. (2015). Developing data literacy programs: Working with faculty, graduate students and undergraduates. Bulletin of the Association for Information Science and Technology, 41(6), 14-17.
Cheng, H. G. & Philips, M. R. (2014). Secondary analysis of existing data: opportunities and implementation. Shanghai Arch Psychiatry, 26(6), 371-375.
Corrall, S., Kennan, M. A. & Afzal, W. (2013). Bibliometrics and Research Data Management Services: Emerging Trends in Library Support for Research. Library Trends, 61(3), 636-674. Doi: 10.1353/lib.2013.0005
Cox, A. M. & Verbaan, E. (2014). Exploring Research Data Management. London: Facet Publishing.
Cox, A. M., Pinfield, S. & Smith, J. (2016). Moving a brick building: UK libraries coping with research data management as a 'wicked' problem. Journal of Librarianship and information Science, 48 (1), 3-17.
Creamer, A. T., Morales, M. E., Kafel, D., Crespo, J. & Martin, E. R. (2012) A Sample of Research Data Curation and Management Courses. Journal of eScience Librarianship 1(2), 4. Doi: https://doi.org/10.7191/jeslib.2012.1016
Curdt, C. (2014). Design and Implementation of a Research Data Management System: The CRC/TR32 Project Database (TR32DB) (PhD thesis, der Mathematisch-Naturwissenschaftlichen Fakultät, Universität zu Köln), German.
Curty, R. G., Crowston, K., Specht, A., Grant, B. W. & Dalton, E. D. (2017). Attitudes and norms affecting scientist’s data reuse. PLOS ONE. 12 (12), e0189288. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0189288
Denny, S.G., Silaigwana, B., Wassenaar, D., Bull, S. & Parker, M. (2015). Developing ethical practices for public health research data sharing in South Africa: National Library of Medicine, 10(3), 290-301. Doi: 10.1177/1556264615592386
Doucette, L. & Fyfe, B. (2013). Drowing in Research Data: Addressing Data Management Literacy of Graduate Students. ACRL, 165-171.
Earley, S. & Henderson, D. (Eds) (2017). DAMA-DMBOK: Data Management Body of Knowledge (second Ed.). New Jersey: Technics Publications, Basking Ridge.
Eden Lee, B. (2022). Research data Management and Data Literacirs (Chandos information professional series). Journa of Electronic Resources Librarianship, 34(3), 301-302. Doi: 10.1080/1941126X.2022.2099079
Elsayed, A. M., & Saleh, E. I. (2018). Research data management and sharing among researchers in Arab universities: An exploratory study. IFLA Journal, 44 (4), 281-299.
Federer, L. (2016). Research data management in the age of big data: Roles and opportunities for librarians. Information Services & Use, 36(1-2), 35-43. Doi: 10.3233/ISU-160797
Federer, L. M., Lu, Ya-L. & Joubert, D. J. (2016). Data Literacy Training Needs of Biomedical Researchers. Jounal of the Medical Library Association, 104 (1), 52-57.
Fecher, B., Friesike, S. & Hebing, M. (2015). What Drives Academic data sharing? PLOS ONE, 25. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0118053
Haendel, M. A., Vasilevsky, N.A. & Wirz, J. A. (2012). Dealing with Data: A Case Study on Information and Data Management Literacy. PLoS iology, 10 (5), e1001339. Doi: 10.1371/journal.pbio.1001339
Henderson, M. E. & Knott, T.L. (2015). Starting a research data management program Based in University Library. Medical Reference Services Quarterly, 34 (1), 47-59.
Kahn, M., Higgs, R., Davison, J. & Jones, S. (2014). Research Data Management in South Africa: How We Shape Up. Australian Academic & Research Libraries, 45 (4), 296-308.
Kennan, M. A. (2016). Data Management: knowledge and skills required in research. Scientific and technical organisations. International Federation of Library and Association Institutions IFLA, 1-10.
Kennan, M. A., Corrall, S., & Afzal, W. (2014). Making space in practice and education: research support services in academic libraries. Library Management, 35(8/9), 666-683.
Kim, J. (2015). A study on the perceptions of university researchers on data management and sharin
ارسال نظر درباره این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 اسفند 1402
  • تاریخ پذیرش: 12 اسفند 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار