ترسیم شبکه معنایی مفاهیم اسناد دیوانی دوره قاجار (مطالعه موردی:پایگاه اسناد آرشیو ملی ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران

3 استاد گروه علوم ارتباطات و دانش‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 استادیارگروه پژوهشی اصطلاح‌شناسی و هستان‌شناسی، پژوهشکده علوم اطلاعات، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات

چکیده

هدف: . ترسیم شبکه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق مقوله‌بندی و برقراری روابط اصطلاح‌نامه‌ای هدف پژوهش است.
روش: پژوهش حاضر، از لحاظ هدف کاربردی است که از روش تحلیل محتوای کمّی، کیفی و اکتشافی استفاده شده است. برای مفهوم‌شناسی شبکه‌ای و درک ارتباط سیستمانیک و تا حدودی سلسله‌مراتبی میان مفاهیم از نرم‌افزار مکس‌کیودا استفاده شد. با تحلیل و واکاوی پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق کدگذاری مفاهیم اسناد شبکه معنایی حاصل از آن ترسیم شد. همچنین از نرم‌افزارهای اس.پی.اس.اس. و اکسل در بخش کمّی پژوهش استفاده شده است.
یافته‌ها: بالاترین بسامد فراوانی مربوط به مفهوم القاب و مناصب با فراوانی ۶۹۲۰ مقوله فرعی یافت شد. با توجه به اهمیت این مفهوم در ساختار دیوان‌سالاری دوره قاجار، ترسیم شبکۀ معنایی حاصل از آن براساس رابطه‌های معنایی اصطلاحنامه‌ای (سلسله‌مراتبی، هم‌ارزی و وابسته) ارائه شده است. این شبکه‌ معنایی براساس مقوله‌های اصلی و فرعی استخراج‌شده از القاب و مناصب دیوانی ترسیم شد. مقوله‌های اصلی عبارت‌انداز: القاب و مناصب مالی-دیوانی، القاب و مناصب نظامی-دیوانی، القاب و مناصب درباری-دیوانی، القاب و مناصب دیوانی-دیوانی و القاب و مناصب شرعی و قضایی- دیوانی. همچنین پربسامدترین مقوله اصلی مقوله القاب و مناصب مالی-دیوانی با (34 درصد) و پربسامدترین مقوله‌های فرعی مناصب مستوفی و مستوفی‌الممالک از مقوله مالی- دیوانی است.
نتیجه‌گیری: شبکه معنایی حاصل از این پژوهش یکی از روش‌های بازیابی داده است که با استفاده از دانش معناشناسی به تعیین موضوع، تحلیل و مفهوم‌سازی نیاز اطلاعاتی پژوهشگران کمک می‌کند. همچنین کاربران اسناد به گستره موضوعی و در نهایت به دانش‌گستری و تولید دانش در اسناد دیوانی دوره قاجار پی‌می‌‌برند. ترسیم نقشه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار در موضوع مطالعات اسناد دیوانی دوره قاجار، شروعی برای هوشمندسازی، خودکارسازی و کارآیی بیشتر هستی‌شناسی تخصصی مطالعات آرشیوی است. در پژوهش حاضر تلاش شد برای دست‌یافتن به راهکارهای نوین احاطه و تسلط بر دایره مفهومی واژگان اسناد دیوانی، الگوهای ادراکی در روابط معنایی اسناد، به‌صورتی قابل فهم، برای رایانه و نظام‌های ذخیره و بازیابی ساخته شود، به‌طوری که هم نمایه‌ساز و هم جستجوگر (متخصصان و اصطلاح‌شناسان موضوعی) بتوانند از گستردگی و زمینه ارتباط میان مفاهیم آن و اندیشه‌های مرتبط با این مفاهیم به‌خوبی بهره گیرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Designing a Semantic Network for Qajarid Government Documents Held at the National Archives of Iran

نویسندگان [English]

  • S. Naeimi 1
  • F. Babalhavaeji 2
  • N. Hariri 3
  • M.S. Hosseini Beheshti 4
1 PhD student in Information Science and Knowledge, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of communication Science and Knowledge, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran,. Iran
3 Professor, Department of communication Science and Knowledge, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
4 Faculty member, Department of Terminology and Ontology, Information Science Research Institute, Information Science and Technology Institute (Iran doc)
چکیده [English]

Purpose: To design a semantic network for Qajarid government documents through categorization and establishing thesaurus relations
Method: The present research is applied in terms of purpose.  Quantitative, qualitative, and exploratory content analysis method are employed. Maxqda software was used to conceptualize the network and to understand systematic and hierarchical relationship among concepts. By analyzing most frequently used concepts in documents, a semantic network was drawn by coding. SPSS and Excel software are used in the quantitative part.
Findings: In determining the main concepts of documents, we found that with 6920 sub-categories, the highest frequency belongs to titles and positions of people. Considering its importance in the bureaucratic structure of the time. Due to the importance of this concept in the bureaucratic structure, semantic network resulted  was drawn using thesaurus architecture (hierarchical, equivalence, dependent). Such semantic networks are based on all main and sub-categories extracted from the concept of titles and positions. Main categories include financial, military, royal court, administrative, religious and judicial titles and positions. Financial positions with (34%) found to be the most frequent. One. Financial positions of Mostofi, Mostofia-ol-Mamalek were most frequently used sub-categories
Conclusion: The semantic network drawn is one method of information retrieval that uses semantic knowledge to determine thematic areas for analysis and conceptualization information needs of researchers. This conceptual map helps developing a more precise and efficient ontology for organization archival records. In the present study we attempted to adopt new strategies for enclosing and mastering the conceptual vocabulary of Qajarid documents and constructing patterns in the field of semantic relations in an understandable way for computers and retrieval systems so that both indexers and searchers (subject matter specialists and terminologists) can make good use of the breadth and context of the connection among concepts and ideas associated with them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantic Networks
  • Information Retrieval
  • Visualize Information
  • Categorization
  • Governmental Documents
  • Qajar
  • National Archives of Iran
  • Date Retrieval

مراجع

  • Achrash, Kh, Kohandel Jahromi, M. (2015). Drawing a semantic network (semantics of the word law and its synonyms in the Qur'an. Quarterly Journal of Qur'anic Studies. 6 (24) .29-52.

]عچرش، خیریه؛ کهندل جهرمی، مرضیه.(1394). رسمشبکةمعنایی((semantics واژة قانون و مترادفات آن در قرآن. فصلنامه مطالعات قرآنی.6 (24).29 -52[.

  • Ali Akbari, H. (2020). Verbal and implicit study of concepts related to women and family in the Holy Quran in order to draw a semantic network. PhD Thesis, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Research Sciences Branch, Tehran.

] علی اکبری، حمیده (1399). مطالعه‏ی لفظی و ضمنی مفاهیم مرتبط با زنان و خانواده در قرآن کریم به‏منظور ترسیم شبکه‏ی معنایی. پایان‏نامه دکترا،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران[.

  • Asnafi, A R., Pakdaman, M., Fahimifar, S. (2009). Archive of governmental and non-governmental organizations of Iran. In the conference on archives, libraries and museums: commonalities and differences (May 19-20, 2007). Collection of articles provided. Al-Zahra University. Tehran: Librarian Publishing.

]اصنافی، امیررضا؛ یاکدامن، مریم؛ فهیمی‏فر، سپیده (1388). آرشیو سازمانهای دولتی و غیر دولتی ایران. در همایش آرشیو، کتابخانه و موزه: وجوه اشتراک و افتراق (19-20 اردیبهشت ماه1386). مجموعه مقالات ارائه شده. دانشگاه الزهراء. تهران: نشر کتابدار .[

  • Baballhavaeji, F. (1997). content analysis. Book Quarterly. 8 (4). Pp. 98-107

]باب الحوائجی، فهیمه (۱۳۷۶). تحلیل محتوا. فصلنامه کتاب. ۸ (۴). ص ۹۸- ۱۰۷[.

  • Barbara B, Michelle B. (2003). Sociological thesaurus. Translated by Mahvash Motaref. Tehran: Iran Scientific Information and Documentation Center.

]باربارا بوث، میشل بلر(1382). اصطلاحنامه جامعه شناسی.ترجمه مهوش معترف.تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران[.

  • Batooli, Z., Hosseini -Beheshti, M. S. (2016). Analysis of  Concepttual Maps Application to Facilitate and Improve Academic Activities, Quarterly Journal of Information Systems and Services,5(1.2),. 65-82.

]بتولی، زهرا؛ حسینی بهشتی، ملوک السادات (۱۳۹۵). واکاوی کاربرد نقشه‌های مفهومی جهت تسهیل و بهبود فعالیت‌های دانشگاهی، فصلنامه نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، سال پنجم، شماره ۱و۲، پیاپی ۱۷و۱۸، ص ۶۵-۸۲ [.

Bekhti, Smain.( 2010). Knowledge acquisition and retrieval using semantic. Scientific Journal of King Faisal University (Basic and Applied Sciences) 2 (11): 145-162.

  • Called, Danielle., Won, Miguel., Martins, Bruno., Silva, Mario J. (2019). A Hierarchical Label Network for Multi-label Euro Voc Classification of Legislative Contents. International Conference on Theory and Practice of Digital Libraries, Digital Libraries for Open Knowledge, Vol 65, pp 238- 252.
  • Etrat Doust, M. (2018). Qualitative analysis of the semantic network of power An attempt to understand the pattern of soft power in the Holy Quran, Quran and Hadith Studies, 12(1), 79-110.

]عترت دوست، محمد (1397). تحلیل محتوای کیفی شبکه معنایی قدرت تلاشی برای فهم الگوی قدرت نرم در قرآن کریم، مطالعات قرآن و حدیث، سال دوازدهم، شماره اول، پیاپی23پاییز و زمستان. 79-110ص[.

  • Gurevych, I. (2005). Using the structure of a conceptual network in computing  semantic. Retrieved 2020, Dec6, from: http://www. semanticscholar.org/paper.
  •     Hasoumi, T., Nooshin Fard, F., Hosseini- Beheshti, M S., Babalhavaeji, F., Hariri, N. (2018). Study of social ethics concepts of the Holy Quran in order to categorize verses, Social Research Quarterly, 10 (39), 304-285.

] حسومی، طاهره؛ نوشین فرد، فاطمه؛ حسینی بهشتی، ملوک السادات؛ باب الحوائجی، فهیمه ؛حریری، نجلا. (۱۳۹۷). مطالعه مفاهیم اخلاق اجتماعی قرآن کریم به‌منظور مقوله بندی آیات، فصلنامه پژوهش اجتماعی، 10 (39)، ۳۰۴- ۲۸۵[.

 

  • Hatefi Mostaghim, R., Babalhavaeji, F., Hosseini- Beheshti, M S., Hariri, N. (2019). Conceptual map of the family in Iran (study of published texts on the subject of women's studies) (1397-1374). Strategic studies of women. 21 (83). Pp. 80-53.

]هاتفی مستقیم، رقیه؛ باب الحوایجی،فهیمه؛ حسینی بهشتی،  ملوک السادات؛ حریری، نجلا (1398). نقشه ی مفهومی خانواده در ایران(مطالعه ی متون منتشر شده در موضوع مطالعات زنان)(1397-1374).مطالعات راهبردی زنان.21(83). ص 80-53 [.

  • Iraqi Fadai, Gholamreza. (2010). An Introduction to Recognizing Archival Documents. Tehran: Samat

]فدایی عراقی، غلامرضا (1389). مقدمه­ای بر شناخت اسنادی آرشیوی. تهران: سمت[.

  • ISO 25964 Information and Documentation - Thesauri and Interoperability with other Vocabularie (2013). Interoperability with other Vocabularies (published March 2013).
  • jafarian, R.; Shoaibi Omrani, M. (2018). Production of governmental documents in Zandieh period in the framework of political and administrative developments of this period. Historical Sciences Research, 10 (2), pp. 21-38.

]جعفریان، رسول؛ شعیبی عمرانی، محیا (1397). تولید اسناد دیوانی در دورة زندیه در چارچوب تحولات سیاسی و اداری این دوره. پژوهش‌های علوم تاریخی، 10 (2).ص21-38 [.

  • Khamegar, M. (2010). Semantic Network of Quranic Themes: Introducing Six Approaches in Thematic Interpretation of the Holy Quran. Quranic researches. Summer and Autumn No. 62. pp. 236-271. Retrieved February 23, 2021, from https://jqr.isca.ac.ir/article_3650.html.

]خامه گر، محمد (1389). شبکهمعناییموضوعاتقرآن: معرفیشش رویکرددرتفسیرموضوعیقرآن کریم. پژوهش‌های قرآنی.تابستان و پاییز شماره 62.ص 236-271 . بازیابی 2 بهمن، 1399[.

  • Khanizadeh, M. (2009). A look at the military documents of the Qajar period available in the Astan Quds Razavi Documentation Center. Shamseh: Electronic Journal of the Organization of Libraries, Museums and Documentation Center of Astan Quds Razavi.1, No. 3 (October and November). Pp. 1-17. Retrieved February 1, 2017, Retrieve from:

http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_49764.html.

]خانی‌زاده، مهدی (1388). نگاهی به‌اسناد نظامی دوره قاجار موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شمسه، نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.1،شماره3 (مهر و آبان). ص 1-17. بازیابی 1 بهمن، 1399].

  • Khosrobeigi, H. (2008). Administrative Organization of Iran in the Qajar Era. Zamaneh (73 and 74), pp. 37-43.

]خسروبیگی، هوشنگ(1387).تشکیلات اداری ایران در عصر قاجار.زمانه(73و74)، صص 37-43[.

  • Khosravi, Fariborz; Ghadimi, Narges (2006). Asfa Persian Cultural Thesaurus (Edition 2). Tehran: National Documents and Library Organization of the Islamic Republic of Iran

]خسروی، فریبرز؛ قدیمی، نرگس (1385). اصطلاحنامه فرهنگی فارسی اصفا (ویرایش 2). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران .[

  • Ku Ruhana Ku-Mahamud & et al, (2012). “Semantic network representation of female related issues from the Holy Quran”, Universiti Utara Malaysia Conference Paper.
  • Mohammadi, A., Samra Hosseini, M. (2015). Analysis of the structure of Qajar governmental bureaus. Quarterly of GANJINE-YE ASNAD, 23 (4), 6-31.

]محمدی، امین؛ ثمره حسینی، مرضیه (1394). تحلیل ساختار برات‌های دیوانی دوره قاجار. فصلنامه گنجینه اسناد، 23 (4)، 31-6[.

  • Naeimi, S. (2020). Establishing theological relations with a semantic approach in the thematic indexes of governmental documents of the Qajar period until the end of the Nasserite period in the database of the National Archives of Iran. PhD Thesis, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Research Sciences Branch, Tehran.

]نعیمی، صدف(1399). ایجاد روابط اصطلاحنامه‌ای با رویکرد معنایی در نمایه‌های موضوعی اسناد دیوانی(درباری) دوره قاجار تا پایان عهد ناصری در پایگاه اسناد آرشیو ملی ایران. پایان‏نامه دکترا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران[.

  • Narimani, Z, Taherinia, A B. (2019). Analysis of the category of awareness in the letters of Imam Ali (AS) (to the people based on the method of qualitative content analysis. Quarterly Journal of Nahj al-Balaghah, 7 26). Pp. 89-107.

]نریمانی، زینب؛ طاهری‌نیا، علی باقر (1398) .واکاوی مقوله آگاهی بخشی در نامه‌های امام علی)ع(  به مردم براساس روش تحلیل محتوای کیفی.فصلنامه پژوهشنامهنهج‌البلاغه،7 26) . ص 89-107[.

  • Nozari, S. (2015). The use of semantic network in poetry retrieval , Journal of Information Processing and Management ,Volume 31 Number 1, pp. 146-125.

]نوذری، سودابه (1394).کاربرد شبکه معنایی در بازیابی شعر. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، دوره ۳۱ شماره ۱،ص146-125.[

  • Pahlavannejad, M R., Sarasrabi, Sh. (2011). Equivalence of Quranic words in the light of relationships in semantic network theory. Quarterly Journal of Islamic Studies, Quranic Sciences and Hadith. No. 43 Spring and Summer. Pp. 9-45.

]پهلوان نژاد، محمدرضا؛ سرسرابی، شراره (1390). معادل یابی واژگان قرآنی در پرتو روابط موجود در نظریه شبکه معنایی. فصلنامه مطالعاتاسلامی، علومقرآنوحدیث. شماره 43 بهار و تابستان. صص 9-45[.

  • Qaedi, M R., Golshani, A R. (2016). Content analysis method, from quantitative to qualitative. Psychological Methods and Models, Year 7, Issue 23, Spring '95. Pp. 57-82.

]قائدی، محمدرضا؛ گلشنی، علیرضا (۱۳۹۵). روش تحلیل محتوا، از کمی گرایی تا کیفی گرایی. روش­ها و مدل­های روان­شناختی، سال هفتم، شماره بیست و سه، بهار ۹۵. ص ۵۷- ۸۲[.

  •    Rezaei, Omid. (2011). An introduction to the religious documents of the Qajar period. Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

]رضایی، امید (۱۳۹۰). درآمدی بر اسناد شرعی دورۀ قاجار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی[.

  • Rezaei Chegini, J. (2005). Information Architecture: The Relationship between Library Techniques and Standards. Quarterly Journal of Information Science and Technology. Volume 21, Number 2.

]رضائی چگینی، جهانگیر (1384). معماری اطلاعات: ارتباط فنون کتابداری و استاندارد. فصلنامهعلوموفناوریاطلاعات. دورة 21،  شماره 2[.

  • Rustaei, M. (2010). Interpretations of document and documentology and its role in research and description of historical documents. Ketab-e-Mah History and Geography, 146, 42-49

]روستایی، محسن (1389). تعابیری از سند و سندشناسی و نقش آن در پژوهش و توصیف اسناد تاریخی. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 146، 42-49[.

  • Saam, A. (2014). Royal Decrees in Ghajarid Era. Quarterly of GANJINE-YE ASNAD

. 24 (1) ,pp.20-6.

]سام، علی (1393). اصحاب فرمان نویسی در عهد قاجار.فصلنامۀگنجینۀاسناد.24 (1).ص 6-20[.

  • Sowa, J.F. Conceptual Graphs for Conceptual Structures. In: Hitzler, P., Schärfe, H. (eds.) Conceptual Structures in Practice, pp. 102–136. Chapman & Hall/CRC Press, Boca Raton (2009),Retrieve from: http://www.jfsowa.com/pubs/cg4cs.pdf.
  • Steyvers, Mark., Tenenbaum, Joshua B. (2005). The Large -Scale Structure of Semantic Networks: Statistical Analyses and a Model of Semantic Growth. Cognitive Science. No 29: pp 41–78.
    • Varahram, Gholamreza (2006). The political system and social organizations of Iran in the Qajar era. Tehran: Moein.

]ورهرام، غلامرضا (1385). نظام سیاسی و سازمان‌های‌ اجتماعی ایران در عصر قاجار. تهران: معین[.

  • Valinejadi, A, Hoori, A, Azadeh, F, Shams Ardakani, M Reza, Amir Hosseini, M., Mohammad Hassanzadeh Esfanjani, M. (2010). Traditional Iranian Concepts Mapping in Metathesaurus and Schematic Network of Unified Medical System Language (UMLS) Health Management 13 (41): 53-62.

]ولی ‌ژادی، علی؛ حری، عباس ؛ آزاده، فریدون؛ شمس اردکانی، محمدرضا؛ امیرحسینی، مازیار؛ محمد حسن‌زاده اسفنجانی، محمد(1389).طرح نقشه نمایی مفاهیم طب سنّتی ایران در ساختار ابراصطلاح نامه و شبکة معنایی نظام زبان واحد پزشکی(UMLS).مدیریت سلامت13(41):53-62.[

  • Yang, Y., Wu, M., & Cui, L.( 2012). Integration of three visualization methods based on co-word analysis. Scientometrics, 90 (2), 659-673.

 

 

 

 

 

 

 

 

ارسال نظر درباره این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 خرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 01 تیر 1400
  • تاریخ پذیرش: 05 تیر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار