انعکاس مفاهیم "علم اطلاعات و دانش‌شناسی" در درسنامه‌های دوره ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تنکابن، ایران

2 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه قم

3 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تنکابن، ایران

چکیده

هدف: بررسی میزان انعکاس مفاهیم حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در درسنامه‌های دوره ابتدایی.
روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش از نوع کاربردی است که با استفاده از روش تحلیل محتوای کمّی صورت گرفته است. جامعه پژوهش ۴۴ درسنامه شش پایه اول دوره ابتدایی بود. داده‌ها با استفاده از سیاهه وارسی پژوهشگر‌ساخته گردآوری و در ۱۱ دسته موضوعی دسته‌بندی شد.
یافته‌ها: تعداد ۶۱۹۴ مفهوم از علم اطلاعات و دانش‌شناسی در درسنامه‌ها به‌کار رفته که پایه ششم با 5/30% در رتبه اول، پایه پنجم در رتبه دوم (9/18%)، و پایه دوم در رتبه سوم (3/16%) قرار داشت. در بین کتاب‌ها "آموزش قرآن" با ۲۴۶۶ مورد در رتبه اول، "فارسی" در رتبه دوم (۱۵۶۳ مورد)، و "اجتماعی" در رتبه سوم (۷۳۰ مورد) قرار گرفت. 8/38% مفاهیم در متن درس‌ها، 7/36% در تصویرها، 1/23% در تمرین‌ها، و ۱۴% در پانویس‌ها به‌کار رفته بود. از نظر موضوعی، موضوع "مواد کتابخانه‌ای" با 8/63% در رتبه اول، "مطالعه و کتاب‌خوانی" در رتبه دوم (5/12%)، و "چاپ و نشر" در رتبه سوم (۸/۸%) قرار گرفت.
نتیجه‌گیری: برای گنجاندن مفاهیم علم اطلاعات و دانش‌شناسی در درسنامه‌ها سیاست مشخص و مدونی وجود نداشته است و در میزان انعکاس موارد، چه در پایه‌های مختلف و چه در کتاب‌های مختلف، توازنی وجود ندارد. با وجود تحولات به‌وقوع پیوسته در حوزه فناوری‌های اطلاعاتی و اطلاع‌رسانی، این حوزه ‌کمترین میزان انعکاس را در بین موضوعات به‌خود اختصاص داده است که نیاز به تجدید نظر و بازنگری اساسی دارد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Concepts Related to Knowledge and Information Science in Elementary School Textbooks

نویسندگان [English]

  • S. Parvizshahi 1
  • M. Mohammadi 2
  • H. Zarei 3
1 MA in knowledge & information science department, Islamic Azad University, Tonekabon branch
2 Assistant professor, Faculty member of Knowledge & information science department, University of Qom
3 Assistant professor, Faculty member of Knowledge & information science department, Islamic Azad University, Tonekabon branch
چکیده [English]

Purpose: To survey the existence of concepts related to knowledge and information science in elementary school textbooks.
Methodology: An applied research using quantitative content analysis. The population consists of 44 textbooks of all six grades of elementary school. Data collected using a self-designed checklist and fell into 11 categories.
Results: 194 concepts were used in textbooks which sixth grade stands in the first place with 30.5% followed by fifth grade with 18.9% and second grade with 16.3%. Among textbooks, "Quran" with 2466 cases is in the first place, followed by "Farsi" and "Social Science" with 1563 and 730 cases respectively. Considering subjects, "library materials", "studying and reading" and "printing and publishing" are first to third with 63.8%, 12.5% and 8.8%.
Conclusion: There exists no written policy for writing about Knowledge and Information Science concepts in school textbooks even no balance in writing about concepts in different grades or textbooks. Also, information technology has been less considered which needs to be revised due to recent advances.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Textbooks
  • Knowledge and information science
  • Elementary school
  • Education
اسفیجانی، اعظم؛ زمانی، بی‌بی عشرت؛ و بختیار نصرآبادی، حسنعلی ( ۱۳۸۷). مقایسه کتاب‌های درسی علوم ابتدایی ایران از نظر توجه به مهارت‌های گوناگون در فرآیند پژوهش با آمریکا و انگلستان. مطالعات برنامه درسی، ۲ (۸)، ۱۳۲- ۱۵۵.
امیری، فاطمه (1373). چگونگی رشد و تطور ادبیات کودکان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در مجموعه مقاله­های سمینار بررسی ادبیات انقلاب اسلامی، 3-5 دی ماه 1370، (ص 23-41). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)
باب‌الحوائجی، فهیمه (1376). تحلیل محتوا. فصلنامه‌ کتاب، 8 (4)، 98- 108.
بخشی‌پور، طاهره (۱۳۸۹). تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی (بخوانیم و بنویسیم) دوره ابتدایی از نظر میزان ارتباط آن با مفاهیم آموزش شهروندی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
جوان‌بخت، میثم؛ وزیری، اسماعیل؛ و یقطین، مریم (1390). بررسی میزان ا‌نعکاس موضوعات کتابداری و اطلاع‌رسانی در کتاب‌های درسی دوره‌ی متوسطه و پیش‌دانشگاهی(شاخه‌ی نظری) در سال 90-1389. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 14(1)، 318-297.      
رنجبر، محبوبه (1387). بررسی مطالعه و مفاهیم مرتبط با آن در کتاب‌های درسی دوره‌ی ابتدایی. پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران.
قاسمی، حسین؛ و کاظمی، محمود (۱۳۹۳).تحلیل محتوای کتاب درسی هدیه‌های آسمان پایه ششم ابتدایی و میزان انطباق آن با مبانی قرآنی و سند تحویل بنیادین آموزش و پرورش. نوآوری‌های آموزشی، ۱۳ (۵۲)، ۱۰۰- ۱۱۶.
قزل‌ایاغ، ثریا (۱۳۸۳). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن: مواد و خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان و نوجوانان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
محسنیان، سرور (1383).بررسی نقش کتاب‌های درسی در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی تحصیلی در ترغیب دانش‌آموزان به مطالعه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، رودهن.
مرعشی، سید منصور؛ هاشمی، سید جلال؛ و مفیمی گسک، اعظم (۱۳۹۱). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه‌های آسمان دوره ابتدایی براساس معیارهای برنامه درسی "فلسفه برای کودکان". تفکر و کودک، ۳ (۱)، ۶۹- ۸۹.
محمدی، مهدی (۱۳۹۲). تحقیقات تحلیل محتوا در ادبیات کودکان و نوجوانان ایران از سال ۱۳۵۳-۱۳۹۰. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ۱۹ (۱)، ۱۱۱- ۱۳۳.
Jarrar, A. Gh. (2014). Political concepts in Jordanian schools curricula of the scientific and literary streams (grades 11th and 12th). Procedia Social and Behavioral Sciences, 116, 307-315. Retrieved June 13, 2015, from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042814002146
Lance, K. C., Rodney, M. J. & Hamilton-Pennell, C. (2000).Measuring up to standards: the impact of school library programs & information literacy in Pennsylvania schools. Pennsylvania: Pennsylvania citizens for better libraries. Retrieved January 10, 2016, from http://eric.ed.gov/?id=ED446771
Shahmohammadi, N. (2013).Content Analysis of Elementary Science Text Books Based on the Achievement Motivation Constructs. Procedia Social and Behavioral Sciences, 84, 426-430. Retrieved June13, 2015, from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/ S1877042813016467
Uthrie, J. T. (2006). Increasing reading comprehension, motivation and science knowledge through concept oriented reading instruction in a district- wide experiment. Retrieved June 11, 2008, from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042813016467/pdf?md5= 7ba910f899f02202404c29042fa3436b&pid=1-s2.0-S1877042813016467-main.pdf 
CAPTCHA Image