فراهم‌آوری نسخه‌های خطی در ایران: ضرورت، شیوه‌ها، مشکلات، و راهکارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی؛ کارشناس اداره کل پژوهش و آموزش سازمان اسناد و کتابخانه ‌ملی ایران

چکیده

هدف: شناسایی شیوه‌های فراهم‌آوری نسخه‌های خطی در ایران، بررسی مشکلات این حوزه، و ارائه راهکارهایی برای حل مسئله.
روش‌شناسی: از روش کتابخانه‌ای به‌منظور مطالعه پژوهش‌های پیشین و نیز از شیوه‌ها و تجربیات کتابخانه‌های مهم در حوزه نسخه‌های خطی استفاده شده است.
یافته‌ها: خرید، وقف، اهداء، واگذاری (صندوق‌ امانت)، دیجیتال‌سازی، و مبادله، مهم‌ترین شیوه‌های فراهم‌آوری نسخه‌های خطی است. بی‌توجهی مدیران، پراکندگی نسخه‌های خطی، کمبود اعتبارات مالی، وجود دلالان حرفه‌ای و تبلیغات دروغین آنها، مشکلات ارزیابی و کمبود کارشناس، نداشتن خط‌مشی و آیین‌نامه مدون و مصوب، موانع شرعی، و خطای راهبردی خریداران نسخ خطی از موانع و مشکلات عمده ذکر شده است. تأسیس مراکز رسمی برای مدیریت نسخه‌های خطی، تشکیل کمیته‌های فراهم‌آوری و ستاد خیرین، فعال‌کردن انجمن دست‌نوشته‌های کهن، سازماندهی مستقل مجموعه‌های اهدایی، راه‌اندازی صندوق امانت، و خدمات دیجیتال‌سازی در محل نگهداری نسخه‌ها، راهکارهای پیشنهادی برای رفع مشکلات است.
نتیجه‌گیری: ارتقای سطح آگاهی مردم به‌ویژه مجموعه‌داران؛ اهتمام تمامی دست‌اندرکاران فرهنگی بخش دولتی، عمومی، و خصوصی؛ کمک به حفظ نسخه‌های خطی مجموعه‌داران؛ و برنامه‌های تشویقی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها برای نجات میراث مکتوب کشور است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Providing manuscripts in Iran: necessity, methods, problems and strategy

نویسنده [English]

  • A. Sadeghzadeh
PhD in Knowledge and Informaiton Science, National Library and Archives of Iran
چکیده [English]

Purpose: The purpose of this study was to identify ways of providing manuscripts in Iran, and to offer solutions for solving the problems in this area.
Methodology: In this study, library method was used in order to studying previous researches and the methods and experiences of important libraries were used in the field of manuscripts.
Findings: Buy, dedication, donation, transfer (Trust Fund) and preparing manuscripts digitally and exchange are the most important methods for providing manuscripts. War, plunder, transport, government neglect and courtiers, scattered manuscripts, lack of funding, presence of professional dealers and auctioneers, false advertising of foreigners and their deceived factors within the country and exploiting foreign speculators, political and administrative problems, evaluation problems and lack of expert are barriers and problems of providing. Establishing Canters for Manuscripts management, forming providing committees and donor's staff, activating ancient manuscripts Community and staff scan Services of manuscripts are proposed solutions to the current problems.
Conclusion: Promoting people awareness especially collectors and dedication of all those involved in the governmental sector, public and private, to help preserve manuscripts collectors and incentive programs are important components to save the written heritage of the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • providing
  • manuscripts
  • dedication
  • collecting
  • bequeath
  • Trustbox
آزاده، فریدون (1381). عزم ملی برای جلوگیری از نابودی و خروج غیرقانونی دست‌نوشته‌ها. پیام بهارستان، ۲ (16)، 14.
آصف‌آگاه (حسینی اشکوری)، سیدصادق (1387الف). فهرست نسخه‌های خطی صارم‌الدوله اهدایی به کتابخانه فرهنگ. قم: مجمع ذخائر اسلامی.
آصف‌آگاه (حسینی اشکوری)، سیدمحمدرضا (1387ب). فهرستواره نسخه‌های خطی و عکسی مرکز احیاء میراث اسلامی. قم: مرکز احیاء التراث الاسلامی.
ابرار، رضا. (1382). کارشناسی و ارزیابی نسخه‌های خطی. نامه بهارستان، 4 (1 و 2)، 295- 296.
اب‍ن‌‌ن‍دیم‌، م‍ح‍م‍د‌ب‍ن‌ اس‍ح‍ق (1381). الفهرست (محمدرضا تجدد، محقق و مترجم). تهران: اس‍اطیر: م‍رک‍ز ب‍ی‍ن‌المللی‌ گ‍ف‍ت‍گ‍وی‌ ت‍م‍دن‍ه‍ا.
اسماعیلی، فریبا (1392). بررسیروندفراهم‌آورینسخه‌هایخطیدرکتابخانهملیایرانازسال1384تاپایان سال1391وارائهراهکار مناسب. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران.
اشعری، علی‌اکبر (1386، 27 آبان). مردم یک هزار نسخه از کتاب‌های خطی خود را به کتابخانه ملی سپردند. روزنامه ایران، ص 24. بازیابی 17 مهر 1397، از http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1521915
افشار، ایرج (1348الف). نسخه خطی مظهر فکر و هنر ایرانی. راهنمای کتاب، ۱ (1 و 2)، 4- 7.
افشار، ایرج (1348ب). یادگارهاى یزد (جلد اول). تهران: انجمن آثار ملى.
افشار، ایرج (1379). مالکیت و خرید و فروخت نسخه‌های خطی در گذشته. نامه بهارستان، 1 (2)، 47- 58. 
افشار، ایرج (1383). دکتر اصغر مهدوی و نسخه‌های خطی. نامه بهارستان، 5 (1 و 2)، 4- 8.
افشار، ایرج (1387الف). نسخه بازار: مأموریت کریستین دانمارکی برای خرید نسخه‌ خطی. نامه بهارستان، 8 و 9 (13و 14)، 467- 469.
افشار، ایرج (1387ب). نسخه بازار: دستورالعمل دولت انگلیس برای خرید نسخه خطی. نامه بهارستان، 8 و 9 (13و 14)، 469- 470.
انوار، سیّدعبدالله (1385). نسخ خطی از تقویم تا فهرست‌نگاری. کتاب ماه کلیات، ۹ (5 و 6)، 5- 11.
ایرانی، اکبر (1388، مرداد و شهریور). تسهیل پژوهش نسخه‌های خطی برای ترویج علوم انسانی. گزارش میراث، 3، 2- 3. 
ایوانف، ولادیمیر (1387). خروج نسخه‌های خطی از ایران (هاشم پناه‌پور، مترجم). نامه بهارستان، 8 و 9 (13 و 14)، 477- 478.
بشیری‌وند، رسول (1383). طی آئینی کتابخانه شخصی مرحوم مهندس جلال غفاریان اصل به کتابخانه مرکزی تبریز اهدا شد. خانه فرهنگ: خبرنامه فرهنگی هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان ‌شرقی، 6 (۹)، 3.
تیرگر، هدایت؛ ابراهیمی شاه‌قلی، ابراهیم (۱۳۹۴). جایگاه و اهمیت تدوین خط‌مشی در سازمان. بازیابی 18 مهر 1397، از https://www.civilica.com/Paper-MEAE01-MEAE01_1352.html
جونز، روبرت (1380). سرقت، جنگ و فراهم‌آوری نسخه‌های خطی عربی – اسلامی در اروپای دوره رنسانس. نامه بهارستان، 2 (2)، 153- 172.
چپمن، لیز (1385). مدیریت فراهم‌آوری در خدمات کتابداری و اطلاع رسانی (علیرضا رستمی گومه، مترجم). تهران: چاپار.
حافظیان بابلی، ابوالفضل (1385). پیش‌گفتار. در نسخه‌پژوهی: مجموعه جستارها درباره فهرست‌های کتابخانه‌های ایران و انیران... (دفتر سوم، ص ۹- 10). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حافظیان بابلی، ابوالفضل؛ حکیم، محمدحسین (1385). نویافته‌های گنجینه‌های دست‌نویس‌های اسلامی در ایران. در نسخه‌پژوهی: مجموعه جستارها درباره فهرست‌های کتابخانه‌های ایران و انیران... (دفتر سوم، ص 401- 474). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خانی‌پور، رضا (1385). بررسی علل و عوامل خروج کتب خطی از ایران و راه‌های مقابله با آن. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.
رومن، استفان (1382). تکوین مجموعه‌های اسلامی در کتابخانه‌های اروپای غربی و آمریکای شمالی (زهرا اباذری، مترجم). تهران: سمت (نشر اثر اصلی 1990).
ریشار، فرانسیس (1385). کتاب ایرانی: چهار مقاله در مباحث متن پژوهی، نسخه‌شناسی و کتاب‌آرایی (عبدالمحمد روحبخشان، مترجم). تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
سادات صوتی، مرتضی (1352). کتابخانه‌ ملّی ایران [به مناسبت جشن فرهنگ و هنر]. تهران: وزارت فرهنگ و هنر، اداره کل کتابخانه‌ها.
شاکری، رمضانعلی (1380). واقفین عمده کتاب به کتابخانه‌های آستان قدس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
شعبانی، احمد (1381). بررسی پراکندگی جغرافیایی نسخ و مجموعه‌های خطی در کتابخانه‌های کشور. مجلهعلوماجتماعیوانسانیدانشگاهشیراز،18 (۲)، 159- 170.
صادق‌زاده وایقان، علی (1384). بررسی سازماندهی و اطلاع‌رسانی نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی (ملی) تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.
صادق‌زاده وایقان، علی (1396). فراهم‌آوری نسخه‌های خطی در کتابخانه ملی ایران (1379- 1383). آرشیو ملی، ۳ (۳)، 10- 27.
صادق‌زاده وایقان، علی (زیرچاپ). گزارش بازدید از کتابخانه ملی (سلطنتی) اتریش و مصاحبه با مدیران. در فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه ملی اتریش: مجموعه لوی‌بل. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
صادق‌زاده وایقان، علی؛ نجفقلی‌نژاد ورجوی؛ اعظم (1390). نقش نسخه‌های خطی در گفتگوی تمدن‌ها با محوریت برنامه حافظه جهانی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، ۱۴ (۲)، 283- 298.
عظیمی، حبیب الله (1383). در اندیشه فردای نسخه‌های خطی. آینه میراث، 2 (3)، 28-31.
عظیمی، حبیب‌الله (1384). خرید نسخ خطی به قیمت حراجی های لندن. بازیابی 18 مهر 1397، از
 http://www.aftabir.com/news/view/2006/jan/25/c5c1138205686
فدایی، غلامرضا (1386). آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب (فارسی و عربی). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
قزوینی، محمد (1381). خروج نسخه‌های خطی از ایران. نامه بهارستان، 3 (1)، 4-8.
کسائی، سیدعلی (1383). نسخه‌های خطی اسلامی. فصلنامه کتاب، 15 (1)، 136-144.
گفت‌و‌گو با دکتر حبیب‌اله عظیمی، معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی و رییس سابق بخش نسخ خطی کتابخانه ملی ایران. (1387). کتاب ماه ادبیات، ۲ (20)، 61- 68.
مایل هروی، نجیب (1380). تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
متقی، حسین (1390). فهرست‌نامه ایران: کتاب‌شناسی فهرست‌های دستنویس‌های اسلامی در کتابخانه‌های ایران. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
متقی، حسین (1397). خطای راهبردی خریداران نسخ خطی. بازیابی 17 مهر 1397، از
https://manuscripts.ir/ar/component/content/article/94-
مختاری، رضا (1395). پیشنهاد هفتگانه برای بهبود وضعیت نسخ خطی. بازیابی 20 مهر 1397، از https://www.cgie.org.ir/fa/news/154280
مرعشی نجفی، محمود (1387). نسخه‌های نویافته: گزارشی از گزیده نسخه‌های خطی خریداری‌شده کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره). قم: کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
مزداپور، کتایون (1382). تولد انجمن دست‌نوشته‌های کهن برای مبارزه با مرگ نسخ خطی. کتاب ماه کلیات، ۷ ( ۱ و 2)، 176- 177.
مشکوه، محمد (1389). محمد مشکوه و نسخه‌های خطی. نامه بهارستان، 11 (16)، 325.
معیارهای کارشناسی در جمع‌آوری و حفاظت از مخطوطات. (1388). نشست با سخنرانی: سیدعبدالله انوار، رضا خانی‌پور، خلیل مستوفی‌فرد، سیدشمس‌الدین قرشی، علی صادق‌زاده وایقان، و فتح‌الله کشاورز میرزامحمدی. کتاب ماه کلیات، 12 (7)، 4- 11.
CAPTCHA Image