نظری بر مبانی فلسفی ربط: ثابت، سیال، یا هردو: ارزیابی ربط در نظام‌های بازیابی اطلاعات برمبنای دیالکتیک افلاطونی

نوکاریزی, محسن; زینالی تازه‌کندی, مهدی

doi:10.30484/nastinfo.2018.2264

نظری بر مبانی فلسفی ربط: ثابت، سیال، یا هردو: ارزیابی ربط در نظام‌های بازیابی اطلاعات برمبنای دیالکتیک افلاطونی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

10.30484/nastinfo.2018.2264

چکیده

هدف: تحلیل دو رویکرد نظام‌گرایی و کاربرگرایی در نظام‌های بازیابی اطلاعات و ارزیابی ربط از منظر بنیان‌های معرفت‌شناختی و ارائه رویکردی ترکیبی مبتنی‌‌‌‌بر دیالکتیک افلاطونی.
روش‌‌شناسی: پژوهش حاضر مطالعه‌ای نظری است که با نگاهی انتقادی دو رویکرد نظام‌گرایی و کاربرگرایی در نظام‌های بازیابی اطلاعات و ارزیابی ربط را تحلیل کرده و با توجه به نقاط قوت و ضعف احتمالی آن، روشی به‌نسبت جامع مبتنی‌بر دیالکتیک افلاطونی پیشنهاد داده است.
یافته‌ها: به‌لحاظ معرفت‌شناختی، رویکرد نظام‌گرایی ریشه در فلسفه ثبات پارمنیدسی و رویکرد کاربرگرایی ریشه در فلسفه سیلان هراکلیتوسی دارد. تغییر در نیاز اطلاعاتی، شیوه دیدن جهان، و تغییر در فرایند قضاوت ربط را می‌توان با استفاده از نظریه سیلان هراکلیتوسی؛ همچنین تغییر قضاوت ربط درباره مدرکی واحد را در زمان‌های مختلف می‌توان با ثبات پارمنیدسی توضیح داد. برای پیروزشدن بر کاستی‌های این دو رویکرد در ارزیابی ربط مدارک بازیابی‌شده، به‌کارگیری روش دیالکتیکی افلاطونی می‌تواند روشی جایگزین باشد.
نتیجه‌گیری: دیالکتیکی افلاطونی روش مرکب استقرایی – قیاسی است که در آن همه اجزای بازیابی اطلاعات در تمام مراحل جستجو به‌صورت یک کل دیده می‌شود که همه اجزای آن در عمل، در تعامل با یکدیگرند؛ بنابراین می‌تواند رویکردی مناسب برای ارزیابی "ربط" در نظام‌‌های بازیابی اطلاعات باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

بازیابی اطلاعات

عنوان مقاله [English]

A look at the philosophical foundations of relevance: stable, fluid, or both: Appraising relevance in information retrieval systems based on Platonic dialectic

نویسندگان [English]

M. Nowkarizi ¹
M. Zeynali ²

¹ Associate Professor, Knowledge and Information Science, Ferdowsi University of Mashhad

² MA Student, Knowledge and Information Science, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Purpose: The aim is to analyze two approaches of system-oriented and user-oriented in information retrieval systems and to appraise relevance from an epistemological basis and to present a composed approach based on Platonic dialectic.
Methodology: This is a theoretical study that critically analyzes the approaches of system-oriented and user-oriented in information retrieval systems and relevancy evaluation, and, given its strengths and weaknesses, has proposed a relatively comprehensive method based on Platonic dialectics.
Findings: Epistemologically, the system-oriented approach is rooted in the Parmenides' philosophy of stability and the user-oriented approach in Heraclitus' flux philosophy. The change in the information needs and the way of observing the world, and the change in the judgment process of relevance can be explained by the use of Heraclitus' flux theory; also, the change in the judgments of relevance to single document over different times can be explained by Parmenides' stability. To overcome the deficiencies of these two approaches in assessing the relevance of the retrieved documents, the use of Platonic dialectical method can be an alternative.
Conclusion: Platonic dialectical method is a deductive-inductive composed method in which all components of information retrieval are seen in all stages of the search as a whole whose components are in action and in interaction with each other; thus, one can provide an appropriate approach to assess "relevance" in Information retrieval systems.

کلیدواژه‌ها [English]

relevance Judgment
Information retrieval
Platonic Dialectic
Heraclitus's flux theory
Parmenides stability theory

مراجع

انس، جولیا (1388). افلاطون: مقدمه‌ای بسیار کوتاه(ابوالفضل حقیری قزوینی، مترجم). تهران: امیرکبیر.

اینگورسن، پیتر (1389). تعامل بازیابی اطلاعات (هاجر ستوده، مترجم). تهران: کتابدار.

بختیاری، فاطمه (1394). تأثیر مفهوم وجود ثابت پارمنیدس و سیلان هراکلیتوس بر وجودشناسی افلاطون. پژوهش‌های هستی‌شناختی، 4 (7)، 105-121.

برن، ژان (1366). سقراط (اب‍وال‍ق‍اس‍م‌ پورحسینی، مترجم). تهران: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و آم‍وزش‌ عالی‌، ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ علمی و فرهنگی‌.

پاول، رونالد (1379). روش‌های اساسی پژوهش برای کتابداران (نجلا حریری، مترجم). تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز انتشارات علمی.

پائو، میراندو لی (1378). مفاهیم بازیابی اطلاعات )اسدالله آزاد و رحمت‌الله فتاحی، مترجمان). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

حسن‌زاده، محمد؛ رضازاده، الهام (1387). ارزیابی ربط در نظامهای ذخیره و بازیابی اطلاعات از رهیافت شناختی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 11 (2)، 53-70.

حریری، نجلا (1377). مفهوم "ربط" در بازیابی از نظام‌های اطلاعاتی. فصلنامه کتاب، 9 (2)، 7-17.

دادبه، اصغر (1380). کلیات فلسفه. تهران: دانشگاه پیام نور.

داورپناه، محمدرضا (1383). پارادایم و بازیابی اطلاعات. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 7 (3)، 2-14.

سیدمظهری، منیره (1392). آرای هراکلیتوس درباره جنبش ذاتی طبیعت و مقایسه آن با دیدگاه ملاصدرا. اندیشه دینی، 13 (3)، 133-162.

شرف خراسانی، شرف‌الدین (1352). از سقراط تا ارسطو. تهران: دانشگاه ملی ایران.

عصمتی، سبحان (1380). گذری بر آرای فلسفی هراکلیتوس. معرفت، 42، بازیابی 15 شهریور 1396، از http://marifat.nashriyat.ir/node/1275

فتاحی، رحمت‌الله (1383). تحلیل عوامل مؤثر بر نسبی بودن ربط در نظام‌های بازیابی اطلاعات. اطلاع‌شناسی، 2 (1)، 7-22.

فتحی، حسن؛ موسی‌‌زاده، صدیقه (1390). دیالکتیک هگل: سنتزی از دیالکتیک کانت در برابر دیالکتیک افلاطون. تاریخ فلسفه، 2 (1)، 49-80.

قبادپور، وفا؛ فدائی، غلامرضا؛ و ثابت‌پور، افسون (1393). ربط عینی و ربط ذهنی در نظامهای اطلاعاتی: تحلیلی بر ربط در بازیابی اطلاعات. پردازش و مدیریت اطلاعات، 30 (1)، 245-267.

قهرمانی، محمدامین؛ عبدالهی، بیژن (1392). بنیان‌های فلسفی و بررسی ارتباط بین هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی پارادایم‌های تفسیری، انتقادی و علمی با روش‌شناسی و روش‌های مورد استفاده در این پارادایم‌ها. پژوهش، 4 (1)، 51-69.

کرسول، جان؛ پلانوکلارک، ویکی (1390). روش‌های پژوهش ترکیبی (علیرضا کیامنش و جاوید سرایی، مترجمان). تهران: آییژ.

کشاورز، حمید (1394). جستجوی اطلاعات از نیاز تا باور. تهران: کتابدار.

کیانی، محمدرضا (1391). رویکردهای ارزیابی نظام‌های بازیابی اطلاعات: پس‌زمینه و چشم‌انداز روبه‌رو. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 15 (2)، 243-258.

کیس، دونالد اوئن (1393). جست‌وجوی اطلاعات: بررسی تحقیقات درباره اطلاع‌یابی، نیاز‌های اطلاعاتی و رفتار اطلاعاتی (زاهد بیگدلی، شبنم شاهینی، روح‌اله خادمی، و صدیقه طاهرزاده موسویان، مترجمان). اهواز: دانشگاه شهید چمران.

مبینی دهکردی، علی (1390). معرفی طرح‌ها و مدل‌ها در روش تحقیق آمیخته. راهبرد، 20 (60)، 217-234.

مشکات، محمد؛ بینای‌مطلق، سعید (1389). معانی وجود از دیدگاه افلاطون برمبنای جمهوری، پارمنیدس و سوفیست. خردنامه صدرا، 64، 64-77.

مطهری، مرتضی (1388). مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ج 15). تهران: صدرا.

معصوم، حسین (1384). مفهوم دیالکتیک در فلسفه افلاطون. اندیشه‌های فلسفی، 1 (3)، 107-119.

مهراد، جعفر؛ فلاحتی فومنی، محمدرضا (1384). معناشناسی و بازیابی اطلاعات: هفت گفتار. مشهد: کتابخانه رایانه‌ای؛ شیراز: کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی.

نشاط، نرگس (1382). هرمنوتیک و بازیابی اطلاعات. اطلاع‌شناسی، 1 (2)، 31-46.

نشاط، نرگس (1388). تعامل پارادایم‌های پژوهشی در روش‌شناسی. کتاب ماه کلیات، 13 (3)، 30.

Bookstein, A. (1979). Relevance. Journal of the American Society for Information Science, 30 (5), 269 – 273.

Borlund, P. (2003). The concept of relevance in IR. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 54 (10), 913-925.

Brookes, B. C. (1980). The foundations of information science. Part I. Philosophical aspects. Journal of Information Science, 2 (3-4), 125-133.

Capurro, R. (2003). Foundations of information science: Review and perspectives. Retrieved 20 July, 2016, from http://arizona.openrepository.com/arizona/ html/10150/105705/ethikskript/tampere91.htm

Chen, G. K. C. (1975). What is the systems approach? Interfaces, 6 (1), 32-37.

Cooper, W. S. (1971). A definition of relevance for information retrieval. Information Storage and Retrieval, 7 (1), 19-37.

Cosijn, E., & Ingwersen, P. (2000). Dimensions of relevance. Information Processing & Management, 36 (4), 533-550.

Derr, R. L. (1983). A conceptual analysis of information need. Information Processing & Management, 19 (5), 273-278.

Dervin, B., & Nilan, M. S. (1986). Information needs and uses. Annul Review of Information Science and Technology, 21 (3), 3-33.

Dick, A. L., & Weckert, J. (2003). Review: a philosophical framework for library and information science. The Library Quarterly: Information, Community, Policy, 73 (1), 73-77.

Encyclopedia Britanica. (2016). Mind–body dualism (philosophy). In Britanica Global Edition (30 Vol. set). New York: Encyclopeia Britanica.

Foskett, D. J. (1972). A note on the concept of “relevance”. Information Storage and Retrieval, 8 (2), 77-78.

Greene, J. C., & Caracelli, V. J. (1997). Defining and describing the paradigm issue in mixed‐method evaluation. New Directions for Evaluation, 1997 (74), 5-17.

Harter, S. P. (1992). Psychological relevance and information science. Journal of the American Society for Information Science, 43 (9), 602-615.

Hersh, W. (1994). Relevance and retrieval evaluation: Perspectives from medicine. Journal of the American Society for Information Science, 45 (3), 201-206.

Hjørland, B. (2004). Arguments for philosophical realism in library and information science. Library Trends, 52 (3), 488-506.

Hjørland, B. (2010). The foundation of the concept of relevance. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 61 (2), 217-237.

Hjørland, B., & Christensen, F. S. (2002). Work tasks and socio-cognitive relevance: a specific example. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 53 (11), 960-965.

Huang, X., & Soergel, D. (2013). Relevance: an improved framework for explicating the notion. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 64 (1), 18-35.

Lavrenko, V. (2009). A Generative Theory of Relevance (Vol. 26). Berlin: Springer-verlag.

Mizzaro, S. (1998). How many relevances in information retrieval. Interacting with Computers, 10 (3), 303-320.

Naumer, C., & Fisher, K. E. (2009). Information needs. In J. D. McDonald & M. Levine-Clark. Encyclopedia of library and information sciences (3rd ed). New York: Taylor and Francis.

Park, T. K. (1993). The nature of relevance in information retrieval: an empirical study. The Library Quarterly: Information, Community, Policy, 63 (3), 318-351.

Saracevic, T. (1975). Relevance: a review of and a framework for the thinking on the notion in information science. Journal of the American Society for Information Science, 26 (6), 321-343.

Saracevic, T. (1996). Relevance reconsidered. In P. Ingwersen & N. Ole Pors (Eds.). Proceedings of CoLIS 2: Second Conference on Conceptions of Library and Information Science: Integration in Perspective, October 14-17, (pp. 201-218). København: Royal School of Librarianship.

Saracevic, T. (2006). Relevance: a review of the literature and a framework for thinking on the notion in information science. In D. A. Nitecki, E. G. Abels (Eds.), Advances in Librarianship, 30, pp. 3-71.

Saracevic, T. (2007). Relevance: a review of the literature and a framework for thinking on the notion in information science. Part II: Nature and manifestations of relevance. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 58 (13), 1915–1933.

Schamber, L., Eisenberg, M. B., & Nilan, M. S. (1990). A re-examination of relevance: Toward a dynamic, situational definition. Information Processing & Management, 26 (6), 755-776.

Spink, A., & Cole, C. (2005). A multitasking framework for cognitive information retrieval. InNew directions in cognitive information retrieval (Chap. 6, pp. 99-112). Netherlands: Springer.

Swanson, D. R. (1986). Subjective versus objective relevance in bibliographic retrieval systems. The Library Quarterly: Information, Community, Policy, 56 (4), 389-398.

Wilson, T. D. (2002). Alfred Schutz, phenomenology and research methodology for information behavior research. The New Review of Information Behaviour Research, 3 (71), 1-15.