وضعیت کتابخانه‌های دیجیتالی ایران بعد از گذشت یک دهه چگونه است؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه قم

2 عضو هیات علمی دانشگاه قم

3 کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه قم

چکیده

هدف: شناسایی وضعیت کتابخانه‌های دیجیتالی ایران براساس مؤلفه‌های فدراسیون کتابخانه دیجیتالی پس از گذشت یک دهه.
روش‌شناسی: پیمایش حاضر با رویکرد توصیفی انجام گرفت. جامعه آماری شامل 15 کتابخانه دیجیتالی منتخب در ایران بود. برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه پژوهشگرساخته با ضریب پایایی 9/0 استفاده شد. پرسشنامه در 4 محور اصلی برگرفته از فدراسیون کتابخانه‌های دیجیتالی شامل نیروی انسانی، مجموعه، خدمات، و فناوری بود که مورد تأیید 7 متخصص حوزه کتابخانه دیجیتالی قرار گرفت.
یافته‌ها: مشخص شد که در زمینه شاخص‌هایی همچون نشر الکترونیک و حق مؤلف مشکلاتی وجود دارد. کارشناسان نرم‌افزار، سخت‌افزار و شبکه، پشتیبانان فنی سایت و متخصص تبدیل منابع با کسب بالاترین رتبه (13/4 از 5 در طیف لیکرت)، پراهمیت‌ترین کارکنان کتابخانه‌های دیجیتالی ایران محسوب می‌شوند. هرچند مواردی مانند خدمات مرجع از راه دور با کسب پایین‌ترین رتبه (3 از 5) و آموزش دوره‌ای کارکنان و استفاده از برنامه‌نویس آشنا به نرم‌افزارهای کد منبع باز با کسب رتبه 27/3 از 5 و استفاده از حقوقدان در زمینه حق مؤلف با رتبه 6/2 از 5 چندان مورد توجه قرار نگرفته بود.
نتیجه‌گیری: از دیدگاه مدیران، وضعیت کتابخانه‌های دیجیتالی ایران در محورهای مورد مطالعه مطلوب ارزیابی شده است؛ هرچند در این میان، به‌کارگیری کارشناسان فنی، برگزاری آموزش‌های حین خدمت، و توجه به مجموعه‌سازی دیجیتالی در بهبود وضعیت کتابخانه‌های دیجیتالی ایران بیش از سایر مؤلفه‌ها مؤثر تشخیص داده شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

What is the Situation of Iranian Digital Libraries after a Decade?

نویسندگان [English]

  • Y. Norouzi 1
  • T. Gholami 2
  • N. Jafarifar 3
چکیده [English]

Purpose: To identify the current status of Iranian digital libraries after a decade based on the Digital Library Federation (DLF) criteria.
Methodology: This research is descriptive. The population consist of 15 selected digital libraries in Iran. Data collected using a self-designed questionnaire with reliability score of 9.0. The questionnaire consisted of four main categories including human resources, collections, services and technology being approved by 7 digital library experts.
Results: There are problems regarding electronic publishing and copyright. Software, hardware and network experts, website developers and experts in converting files were the most important staff in digital libraries having the highest score among all (mean rank of 4.13 out of 5). However, other factors such as remote reference service (mean rank of 3), periodical staff training and using of open source software developers (mean rank of 3.27) and acquiring a lawyer for the copyright matter (mean rank of 2.60) were not significant and got the lowest ranks.
Conclusion: The current status of Iranian digital libraries were evaluated desirable according to managers’ viewpoints. Hiring technical experts, holding mid-career training and digital collection development were the most influencing factors in improving digital libraries of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Digital library
  • Iran
  • Managers’ viewpoints
  • Status analysis
آبام، زویا؛ ارسطو‌پور، شعله (1393). نقش فهرست‏­های کتابخانه‏­ای در جلب مشارکت اجتماعی کاربران: راهکارهای موجود و میزان پیروی فهرست‏‌های پیوسته کتابخانه‌های دانشگاهی از آنها. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۰ (۲)، ۴۹۱ -524.
باختر، دردانه (1381). زمینه­یابی ایجاد کتابخانه دیجیتالی در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه­های دولتی تهران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران.
جعفری­فر، نیره (1392). شناسایی عوامل موثر بر توسعه سیستم کتابخانه دیجیتالی کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، قم.
جنوی، المیرا؛ باب‌الحوائجی، فهیمه (1393). عوامل راهبردی مؤثر بر توسعۀ کتابخانه‌های دیجیتالی در ایران. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، 48 (3)، 347-369.
جهانگیری، سعیده (1392). بررسی دسترس‌پذیری نرم‌افزارهای کتابخانه دیجیتالی بر اساس ایزو ۹۲۴۱، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، قم.
حیدرتأمینی، میترا (1389). امکان‌سنجی ایجاد کتابخانه دیجیتالی از دیدگاه مدیران، معاونان پژوهشی و مسئولان کتابخانه‌های دانشگاه تبریز و ارائه الگوی پیشنهادی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران.
رادفر، حمیدرضا (1383). امکان سنجی ارائه خدمات کتابخانه‌های تحت وب در کتابخانه‌های سازمان انرژی اتمی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران.
رادفر، حمیدرضا (1390). بررسی مجموعه‌سازی در کتابخانه­های دیجیتالی ایران و ارائه الگوی پیشنهادی. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران.
رمضانی، هادی (1393). ترسیم نقشه علمی مطالعات کتابخانه های دیجیتالی بین آثار منتشر شده در ایران از آغاز تا پایان سال 1392. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
سالاری، محمود (1389). چالش‌ها و مسائل مدیریتی کتابخانه‌ها در گذر از کتابخانه سنتی به سوی کتابخانه دیجیتالی با نگاهی به ایران. کتابداری و اطلاع رسانی، ۵۰ (۱۳)، 101 – 117.
سهرابی، بابک؛ فرزانه، ماندانا؛ و رئیسی، ایمان (1389). ارائه سیستمی کاربردی برای ارزیابی میزان کیفیت وب سایت کتابخانه‌های دیجیتال در ایران بر مبنای طراحی سیستم استنتاج فازی. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، 44 (54)، 35- 58.
 سهیلی، فرامرز؛ خلیلی، لیلا (1387). کتابدار مرجع در محیط رقومی (دیجیتال): ویژگی های اخلاقی از نگاه متخصصان. پردازش و مدیریت اطلاعات، ۲۳ (۴)، 85 - ۱۰۱.
صمیعی، میترا (1391). فراداده حفاظت و تطابق آن با استاندارد الگوی مرجع سیستم اطلاعاتی آرشیوی باز (اُ.ای.آی.اس.). مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات،۲۳ (۴)، 152 – 169.
ضیایی، ثریا؛ سید کابلی، سیدسادات (1393). امکان­سنجی ایجاد کتابخانه دیجیتال در مدارس دولتی شهر مشهد (مطالعه موردی). مدیریت اطلاعات و دانش شناسی، 1 (1)، 84-100.
علیپور حافظی، حامد؛ حری، عباس؛ اسفندیاری‌مقدم، علیرضا؛ و علیپورحافظی، مهدی (1392). تحلیل وضعیت سازماندهی منابع اطلاعاتی در کتابخانه‌های دیجیتالی ایران. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. ۲۹ (۱)، ۳۵- ۹۵.
علیپور حافظی، مهدی (1388). بررسی نحوه مبادله اطلاعات بین سیستم­های اطلاعاتی کتابخانه‌های دیجیتال در ایران و ارائه الگوی پیشنهادی. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران.
علیپور حافظی، مهدی (1390). کتابخانه‌های دیجیتالی: مبادله اطلاعات. تهران: سمت.
علیپور حافظی، مهدی (1394). یکپارچه­سازی معنایی منابع اطلاعاتی در کتابخانه­های دیجیتالی ایران. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 26 (3)، ۹۳-113.
کتابخانه‌های دیجیتال در ایران: چالش‌ها و راهکارها (1386، مرداد و شهریور). [میزگرد، اعضا: داریوش مطلبی، حسین غریبی، حمید موسویان، مازیار پرویزی، و مهدی علیپور حافظی]. کتاب ماه: کلیات، 117، 48-57.
ماهرالنقش، بابک (1383). بررسی روش­های توسعه منابع اطلاعاتی الکترونیکی در کتابخانه­های دیجیتالی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد تهران شمال، تهران.
مقیمی، مهدی (1385). بررسی نقش کتابداران در توسعه کتابخانه­های دیجیتالی و طراحی کتابخانه مجازی در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد، واحد تهران شمال، تهران.
نائیچ، الهام؛ نوروزی، یعقوب؛ و حمیدی، محسن (1391). دیجی کوال ابزاری برای سنجش کیفیت کتابخانه‌های دیجیتالی: مطالعه موردی در کتابخانه دیجیتالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد از دیدگاه کاربران، دانش شناسی، 5 (17)، 85 - 104 .
نبوی، فاطمه (1385). ارزیابی قابلیت­های جستجو در کتابخانه­های دیجیتالی. علوم و فناوری اطلاعات، 3 ، 73 -101.
نظری، زهرا (1390). امنیت اطلاعات در کتابخانههای دیجیتالی ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران.
نوروزی، یعقوب؛ بیات، بهروز (1390). بررسی خدمات کتابخانه‌های دیجیتالی ایران و جهان: ارائه خدمات پیشنهادی برای کتابخانه‌های دیجیتالی ایران. طرح پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.
نوروزی، یعقوب؛ نورپور، احمد (1394). مدیریت منابع الکترونیک در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر تهران. دانش شناسی، 8 (31)، 97-107.
یمین فیروز، موسی؛ محمدی فیروزجائی، عیسی(1387). کتابخانه ی ملی دیجیتال پزشکی ایران (INMDL) : بایدها و نبایدها، تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه­های عمومی(پیام کتابخانه سابق)، 54، 115-127.
Arms, W. Y. (2000). Digital libraries. Cambridge, MA, London: MIT Press.
Basuki, S. L. (2004). Digitisation of collection in Indonesian academic library. Program: Electronic Library and Information Systems, 38 (2), 194-200.
Cassella, M., & Morando, M. (2012). Fostering new roles for librarians: Skills set for repository managers results of a survey in Italy. Liber Quarterly, 21 (3/4). Retrieved April 10, 2013, from http://www.emeraldinsight.com/journals.htm.
Choi, Y., & Rasmussen, E. (2009). What qualifications and skills are important for digital librarian positions in academic libraries? A job advertisement analysis. The Journal of Academic Llibrarianship, 35 (5), 457-467.
Chowdhury, G., & Chowdhury, S. (2002). Introduction to digital libraries, London: Facet publishing.
Clegg, W., O'Brien, A., & Ma, Y. (2006). Digital library education: the current status. In Proceedings of the 6th ACM/IEEE-CS Joint Conference on Digital Libraries (JCDL'06), June 11-15, (pp. 165-174). Chapel Hill, NC, USA: IEEE.
Cole, T. (2002). Creating a framework of guidance for building good digital collections. First Monday, 7 (5-6). Retrieved January 10, 2018, from https://journals.uic.edu/ojs/index.php/fm/article/view/955/876
Corrall, S. (2010). Educating the academic librarian as a blended professional: a review and case study. Library Management, 31(8/9), 567-593.
Cunningham, L. (2010). The librarian as digital humanist: the collaborative role of the research library in digital humanities projects. Faculty of Information Quarterly, 2 (1). Retrieved April 10, 2013, from http://fiq.ischool.utoronto.ca/index.php/fiq/article
Dempsey, L. (2006). The (digital) library environment: Ten years after. Ariadne, (46). Retrieved January 10, 2018,  from http://www.ariadne.ac.uk/issue46/dempsey
Digital library federation (1998). A working definition of digital library. Retrieved November 1, 2015, from https://old.diglib.org/about/dldefinition.htm
Eichacker, N. (2015). Evolution of a digital library: Testing the limits of universal collecting at the library of congress. In Public Management as Corporate Social Responsibility (pp. 3-10). Springer International Publishing.
Hodges, D., & Lunau, C. D. (1999). The national library of canada's digital library initiatives. Library hi tech, 17 (2), 152-164.
Joint, N. (2006). Digital library futures: Collection development or collection preservation? Library review, 55 (5), 285-290.
 Lesk, M. (2005). Understanding digital libraries. Morgan Kaufmann, San Francisco: CA.
 Li Liew, C. (2009). Digital library research 1997-2007: Organisational and people issues. Journal of Documentation, 65 (2), 245-266.
McGovern, N. Y. (2007). A Digital Decade: Where Have We Been and Where Are We Going in Digital Preservation?’. RLG DigiNews, 7 (1).
Naqvi, S. J., & Al-Shihi, H. (2013). Practicing m-application services opportunities with special reference to Oman. Issues in Informing Science & Information Technology, 10, 341-354.
Perrin, J. M., Winkler, H. M., & Yang, L. (2015). Digital preservation challenges with an ETD collection. A case study at texas tech university. The Journal of Academic Librarianship41 (1), 98-104.
Rathi, D., Shiri, A., Stobbs, R., Farnel, S., Campbell, S., Cockney, C., & Maloney, E. (2016). Shaping of a digital library Canada’s North: The case of the inuvialuit settlement region. In Proceedings of the Annual Conference of CAIS/Actes du congrès annuel de l'ACS I, August. Retrieved January 10, 2018,  from https://journals.library.ualberta.ca/ojs.cais-acsi.ca/index.php/cais-asci/article/view/959/856
Sadler, S. (2015). Building a digital library: What to expect as a technology project manager on a library construction project. Journal of Library Administration55 (3), 221-234.
 Schwartz, C. (2000). Digital libraries: an overview. The journal of academic librarianship, 26 (6), 385-393.
 Tedd, L. A., & Large, J. A. (2004). Digital libraries: Principles and practice in a global environment. K.G. Saur, Ortlerstrasse, Munchen, Germany.
Thomas, B. (2015). The issues and challenges facing a digital library with a special focus on the university of calgary. Library Review64 (8/9), 533-551.
Tsakkonas, G., & Papateodoros, Ch. (2009) Evaluation of digital libraries an insight into useful applications and methods. Uk: Chandos Publishing.
Witten, I. H., Bainbridge, D., & Nichols, D. (2010). .How to build a digital library (2th ed.). United States of America: Elsevier.
 Youngok, C., & Rasmussen, E. (2006). What is needed to educate future digital librarians: a study of current practice and staffing patterns in academic and research libraries. D-lib magazine, 12 (9), 3. Retrieved January 10, 2018, from  http://www.dlib.org/dlib/september06/choi/09choi.html
CAPTCHA Image