کاغذ در نسخه‌های خطی ایرانی - اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

چکیده

ایرانیان و مسلمانان،  پس از شناخت کاغذ  و تولید آن، به­سرعت کاغذ  را جایگزین انواع دیگر ورق (پاپیروس و پوست) کردند و بدین جهت­، از قرن دوم تا چهارم ق. ساخت انواع کاغذ در مناطق و شهرهای مختلف ایران رایج گردید و پس از آن؛ تأسیس کارگاه­های ساخت کاغذ، به‌سرعت، به دیگر کشورهای اسلامی انتقال یافت. با توجه به‌تنوع کاغذ‌های به‌کاررفته در نسخه‌های خطی ایرانی و اسلامی، و با توجه به اینکه عنصر کاغذ، در نسحه‌های خطی، به‌منزله تعیین بخشی از هویت و پیشینه تاریخی آن نسخه  است، فهرستنگاران نسخه‌های خطی، به‌ویژه ایرانیان، تلاش کرده‌اند تا در فهرست‌های خود نوع کاغذ مورد استفاده را - اگرچه به‌صورت حدس و گمان- تعیین نمایند.
با توجه به اینکه در میان استادان فهرستنگار نسخ خطی هیچ‌گونه بررسی تحلیلی، همراه با تعیین ضوابط و معیارهای مشخص  مکتوب در تعیین  انواع کاغذهای معرفی شده در فهرست‌ها بر‌جای نمانده است، مشکل‌ترین بخش از مباحث نسخه‌شناسی در میان فهرستنگاران تحلیل عنصر کاغذ در نسخه‌های خطی و اسناد قدیمی است. برای جبران این نقیصه و پیشگیری از حذف این عامل مهم و دقیق نسخه‌شناسی در فهرست‌ها، در این مقاله، پس از بررسی کاغذهایی که در نسخه‌پردازی و کتاب‌آرایی میان مسلمانان و ایرانیان- هرکدام با هویتی مستقل- مورد استفاده قرار می‌گرفت، چند نوع کاغذ رایج و شناخته شده در میان فهرستنگاران، همراه با ویژگی‌ها و دوره تقریبی کاربرد آنها و ذکر نمونه‌هایی مستنداز نسخه‌های خطی با آن نوع کاغذ (به‌عنوان معیار بازشناسی ویژگی‌های آن نوع خاص)، مورد تحقیق و بررسی تحلیلی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Manuscript Papers

نویسنده [English]

  • H. Azimi
Assistant Professor; National Library and Archives of I.R. Iran, Tehran, I.R. Iran
چکیده [English]

Purpose: The most difficult part of codicology is analyzing the specifications of the paper used in a manuscript, which contains a part of the manuscript's historical background and identity. However, manuscript cataloguers have not done any analytical study to present precise criteria and standards for determining the type of paper used in manuscripts. Therefore the present study is done to compensate for this shortcoming.
Design/Methodology/Approach: The present research first introduces different types of papers used by Muslims and Iranians for creating manuscripts and books. It then reviews some common types of papers used in manuscripts, the specifications of these papers, and the approximate period in which each of them was popular. In the next part examples of the manuscripts which possess each of the described specifications are introduced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Paper
  • manuscripts
  • codicology
  • sheet
CAPTCHA Image